Month: May 2021

Košarkaški klub Temnić

Vrlo značajnu sportsku tradiciju u opštini Varvarin ima košarkaški klub “Temnić”, gotovo pola veka. Kada je košarka kao sport u pitanju, njena popularnost je došla kasnije u odnosu na ostale sportove, ali se njen kontinuitet do danas očuvao. Sve je počelo kao školski sport, da bi se nakon jedne decenije to pretvorilo u sportsku priču koja živi i danas.

Košarkaški klub „Temnić“ je danas jedini košarkaški klub u opštini Varvarin, osnovan je 30. aprila. 1977 godine. Veliku ulogu u osnivanju košarkaškog kluba te ‘77-me godine imali su Stojan Bogdanović, Radivoje Dolić-Beli, Radomir Anđelković, Radmilo Nenadić, Dragan Spasojević i profesor Božin Jovanović kao prvi trener tada osnovanog košarkaškog kluba.

Visoki start

Interesovanje za košarku kao sport javilo se tek po osnivanju Srednje škole u Varvarinu 1965.godine. Sve je započelo kao školski sport koji je okupio i zainteresovao omladinu i decu da se njim bave. U to vreme košarkaški klub je okupljao decu osnovnoškolskog i srednjoškolskog uzrasta iz Varvarina i okolnih mesta, kao i opštine Ćićevac.

Popularizacija košarke kao sporta došla je nakon što je tim varvrinske Gimnazije zauzeo 3.mesto na Sportskim igrama srednjoškolaca Srbije. Deo te ekipe koja je ostvarila najbolji plasman na ovakvom takmičenju bili su i Boban Petrović i Goran Grbović. Obojica su u kasnijim godinama ostvarili vrlo zapažene košarkaške karijere, kao članovi tima KK Partizan, i reprezentacije Jugoslavije.

Košarkaški klub iz najboljeg doba

Upravo ovo postignuće na Sportskim igrama bila je inicijalna kapisla da se 1977.godine zvanično osnuje košarkaški klub. Prvi trener košarkaškog kluba bio je profesor Božin Jovanović, a prvi predsednik kluba Radivoje Dolić-Beli. Već u toku svoje prve decenije postojanja košarkaški klub iz Varvarina zabeležio je najbolje takmičarske rezultate u svojoj istoriji.

Kroz istoriju košarkaški klub “Temnić” doživeo je razne uspehe. Najveći od njih bio je plasman u Jedinstvenu srpsku ligu, tadašnju prvu srpsku ligu, 1982.godine. Tu se zadržao samo jednu sezonu pošto je presudilo nedovoljno iskustvo, kao i nedovoljne finansije. U kasnijim godinama klub je uspevao da se izbori za nastupe u Drugoj ligi Srbije i Prvoj ligi Srbije.

Iz doba najveće slave kluba, i plasmana u prvu srpsku ligu, kao najznačajniji igrači istakli su se Dobrosav Dolić, Zoran Stojiljković, Dragiša Simić, Dragan Spasojević, Predrag Jovanović, Zoran Velimirović, Dejan Jovanović, Goran Đorđević i M. Ilić. Klub je i u kasnijim godinama imao dobre igrače, koji nisu ponovili uspehe Petrovića ili Grbovića, a i značajniji takmičarski uspesi su izostali.

Neki novi klinci

Košarkaški klub Temnić je 2017. godine obleležio četrdesetogodišnjicu svog postojanja. Za tu priliku je snimljen film “Neki novi klinci”, prikazujući mlade snage kluba, ali i pravac u kom je klub isplanirao budućnost. Na samom projektu radili su Srđan Marjanović i Dražen Simonović, predsednik košarkaškog kluba, kao i mnogi bivši igraci i prijatelji sporta i košarke.

Klub se danas prvenstveno usmerio na školu košarke, i u tom pravcu ostvaruje odlične rezultate. Novu prekretnicu u razvoju kluba predstavlja i osnivanje ekipe mlađih pionirki košarkaškog kluba “Temnić”. Temeljan rad je već dao rezultate budući da se Elena Vićić, članica kluba, našla na spisku 24 najboljih košarkašica u Srbiji za 2008. godište i pozvana da učestvuje na drugi savezni trening kao predstavnik košarkaškog kluba “Temnić”.

Odbojkaški klub Temnić

Sportski život Varvarina je u znaku Temnića, čije ime se najčešće koristi i koristilo za nazive sportskih klubova. Najpoznatiji je fudbalski klub Temnić, čija tradicija je i najduža, skoro čitav vek. Veliku popularnost u ranijim vremenima uživala je i odbojka, kao i odbojkaški klub Temnić.

U Varvarinu je odbojka veliku popularnost stekla u međuratno doba, posebno 30-tih godina, u čemu je Sokolsko društvo igralo veliku ulogu. Popularnost je održala i za vreme rata, a posebno u posleratno doba kada je doživela i svoj procvat u Varvarinu.

Začeci odbojke u Varvarinu

Malo je sačuvanih informacija za najraniji period, tačnije za predratno i ratno doba odbojkaštva u Varvarinu. Kao i u slučaju fudbala, odbojka je u Varvarin stigla kao lična inicijativa i najviše se primila kao školski sport, u misiji Sokolskog društva. Nastavila je da se igra i tokom Drugog svetskog rata.

Zenit odbojke u Varvarinu

Nakon Drugog svetskog rata odbojka u Varvarinu postaje sve popularniji sport. Proći će par decenija pre nego što novoosnovani odbojkaški klub Temnić ne doživi svoje zvezdane trenutke, međutim već u posleratnim godinama počela je da se gradi staza za ostvarenja u periodu od 60-tih do 80-tih.

Odbojkaški klub Temnić bio je jedini u opštini, pa nije imao jaču takmičarsku ligu. Najveći klubovi dolazili su iz susednih opština i gradova Kruševac i Paraćin. Jedan deo odbojkaša iz Varvarina nastupao je za neke od ovih klubova, dok su igrači Temnića bili članovi II lige.

Kao dugogodišnji član ove lige, odbojkaški klub Temnić je tokom 60-tih godina izgradio dobar tim koji je nastavio da se gradi i održava tokom narednih decenija. Neki od igrača koji su potekli iz Temnića nastavili su uspešne igračke karijere i u drugim odbojkaškim klubovima, najviše Napretku iz Kruševca.

Najpoznatija imena varvarinske odbojke

U vreme kada je odbojka bila u ekspanziji kao sport u Varvarinu ekipu su sačinjavali: Aleksandar Miladinović, Miodrag Milošević, Miodrag Mitić, Gela Marković, Milan Begović i Paja Ružić, koji je osim karijere u Temniću, napravio uspešnu karijeru igrajući i za Napredak.

Kontinuitet je uspešno nastavljen i tokom 70-tih i 80-tih godina, kada su nosioci odbojke u Varvarinu bili Tune Svrzić, braća Siniša i Čeda Stamenović, nastavnici fizičkog vaspitanja u varvarinskoj školi. Njima su se iz mlađih generacija pridružili Zoran Milenković, Mićko Jovanović, Miljković i drugi.

U periodu od 90-tih godina, a naročito u nama najbliskije doba odbojka je počela da bledi, pa je manje i odbojkaša u novijim generacijama. Najuspešniju karijeru je ostvario Vladimir Miljković, i kao igrač i kao trener u beogradskim odbojkaškim klubovima, kao i Saša Milenković.

Odbojkaški klub Temnić danas

Odbojka je u Varvarinu nastavila da se igra, pa odbojkaški klub Temnić postoji i danas. Klub je danas član Sportskog saveza Varvarin. Ipak, njegove aktivnosti su daleko od nekadašnje tradicije koja je postojala u drugoj polovini 20.veka.

Odbojkaški klub je uglavnom orijentisan na mlađe kategorije i uzraste. U seniorskim kategorijama se više ne takmiči i ne učestvuje u ligi. Aktivnost koja postoji vezana za odbojku u Varvarinu od 2010.godine održava Saša Milenković kao rukovodilac OK Temnić.

Odevanje na kraju 19. i početkom 20.veka

Temnić je geografska regija koja predstavlja najjužniji i najuži deo Šumadije. Granice su mu se vremenom menjale, prostirao se i do Belice, a danas se uglavnom poklapa sa teritorijom opštine Varvarin. Temnić izlazi i na Moravu, što ga svrstava i u Pomoravlje. Sve ovo, kao i česte migracije i naseljeničke struje, čine da je narodna nošnja Temnića dosta raznolika i raznobojna.

Prateći i pojedinačno po porodicama i njihovom poreklu u čitavom kraju Temnića, može da se uoči da je i to imalo uticaja na odevanje. Ovo je naročito dolazilo do izražaja pre više od 100 godina, kada su se još uvek dosta čuvali običaji i tradicija iz starih zavičaja. Deo odevanja zaveležen je na starim fotografijama, ili u zapisima istraživača koji su se bavili Temnićem, poput Stanoja Mijatovića.

U ovom članku biće prikazano odevanje najvećeg dela stanovništva Temnića, onih delova odeće koji su bili najčešće u upotrebi. Iz zapisa Stanoja Mijatovića biće navedena dva odlomka, koji se više tiču narodnih običaja Temnića. Međutim, osim što otkrivaju interesantne detalje o odevanju, isto tako daju interesantne podatke o životu stanovnika ovog kraja.

Ženska narodna nošnja Temnića

Žensko odevanje u Temniću bilo je vrlo raznoliko i menjalo se dosta kroz vreme. Na to su uticali i talasi naseljavanja stanovništva, a krajem 19.veka i uticaji građanske nošnje i oblačenja. To će posebno biti karakteristično za varošicu, koja je u tom pogledu uvek bila veoma moderna. Kod seoskog stanovništva je odeća bila najvećim delom šumadijskog tipa, sa uticajima drugih krajeva Srbije.

Suknja

Suknja je bila jednostavna, vunena i jednobojna — tzv. vunjara. Nastala je po ugledu na gradsku nošnju, a kasnije je postajala raznobojnija. Dužina suknje i način kojim je ukrašavana su varirali u zavisnosti od mode. Najčešća je bila bordura od kupovne tkanine i ukrašavala se cvetnim motivima, koji od polovine 19.veka postaju karakteristika šumadijske nošnje.

Kecelja

Pregača ili kecelja se uklapala sa bordurom na suknji i čarapama, koje su vunene sa utkanim cvetnim ornamentima. Kecelja je najčešće bila crne boje, ukoliko je bila pod uticajem građanske mode i mode Šumadije. Među doseljenim stanovništvom su bile raznobojnije, uklapale su se sa bojom sukanja ili su bile bele boje sa ukrasnim vezom i ornamentikom.

Košulja

Košulja se krojila po uzoru na gradsku košulju, bila je bele boje i sa bogatim vezom, najčešće cvetnim motivima. Ranije u toku 19.veka nošena je najčešće duga bela košulja – pamuklija. Vremenom je ona zamenjena, tako da je od polovine 19.veka najzastupljenija bila košulja od srpskog platna ili drugih kupovnih materijala kod imućnijeg stanovništva.

Prsluk

Tokom prve polovine 19.veka u Temniću se kod žena nosio zubun, koji je vremenom nestao iz upotrebe, dok se u Levču zadržao. Jelek je i dalje ostao obavezan deo, i nosio se isključivo od pliša, koji se bogato ukrašavao gajtanima i srmom. Pod uticajem gradske mode kod žena su se pojavile i libade, posebno u imućnijim porodicama, a nosile su se i različite vrste haljetaka sa dugim rukavima.

Oglavlje

Povezivanje je kod žena u Temniću bilo raznoliko. Najčešće se nosila bela marama, koja je bila obavezni deo odeće kod udatih žena. Način povezivanja je isto dosta varirao, što se posebno odražavalo kod doseljeničkih porodica. Marame su bile kvadratnog oblika, preklapale su se po dijagonali i najzastupljenije je bilo vezivanje marame ispod brade.

Obuća

Obavezne su bile jako ukrašene čarape i plitki opanci sa malim nosom, domaće izrade od neprerađene goveđe ili svinjske kože. Od kraja 19. veka koristili su se i opanci zanatske proizvodnje. Kupovne cipele tokom 20. veka preko praznične prerastaju u svakodnevnu obuću. Nošeni su opanci zanatske izrade, a pod uticajem mode pored opanaka imućnije devojke i žene nosile su i duboke cipele na šniranje sa malom štiklom.

Muška narodna nošnja Temnića

Muško odevanje Temnićana je bilo jednostavnije u odnosu na žensko, i u pogledu boja kao i u pogledu materijala od kojih se pravila nošnja. Ipak, i ovde su postojale razlike, koje su ukazivale i na poreklo stanovništva kao i na imovinski status. Razlikovalo se i odevanje od toga da li je kraj bio bliži Moravi ili je bio Gornji Temnić koji je gravitirao prema Levču i bio pod uticajem Šumadije.

Fermen

Kod muškaraca se kao prsluk dosta nosio gunjić, negde poznat i kao džemadan, koji se krojio ili od sukna, ili od šajaka i čoje. Takođe od ovih materijala se nosio i prsluk fermen, mahom kod imućnijih ljudi, koji su nosili i koporan sa rukavima. Fermen je bio bogato ukrašavan gajtanima po ivicama i na leđima. Kasnije je postao obavezan deo nošnje svih muškaraca.

Anterija

Ovo je vrsta kratkog kaputa koji se oblačio preko košulje i bio dugačak sve do ispod struka. Bio je poznat i pod nazivom gunj. Prednji delovi anterije su se preklapali jedan preko drugog. Anterije su najčešće bile tamnoplave boje sa vezovima od svilenog gajtana. U 19.veku su ih nosili imućniji meštani, da bi početkom 20.veka postala zastupljenija kod svih Temnićana.

Košulja

Košulja se najčešće izrađivala od pamučnog platna. Bila je dužine do sredine butine i izrezana na prsima. Oko vrata se nalazila mala kragna, a rukavi na košulji su se završavali manžetnama ili taslicama. Najzastupljeniji način nošenja je bio takav da se prvo ona oblačila i upasivala u pantalone. Takođe je postojalo i da se nosila preko pantalona, posebno belih, a preko nje stavljale taknice.

Čakšire

Obaveza deo odela bile su čakšire, koje su krojene su sa plitkim turom i užim nogavicama. U pomoravskom kraju nošene su takođe čakšire od sukna ili od šajaka, sa naborima. U modu su ušle i pantalone “na bridž”. U kraju oko Morave su osim čakšira bile popularne i bele pantalone, preko kojih je išla duga bela košulja, a preko nje su se nosile tkanice.

Tkanice

U ovom kraju je i u letnjem i u zimskom periodu najširu primenu imao je tkani vuneni i pamučni pojas, poznat kao tkanice. Opasivan je oko struka, a najčešće je bio izatkan od vune. Ovaj pojas je najčešće bi prugaste ornamentike, različite širine koji se celom dužinom obavijao oko pojasa. Kraj pojasa se sa leve strane spuštao niz bedra, kao ukras.

Kapa

Za pokrivanje glave se u Temniću koristila vunena kapa crne boje – šubara, i crveni fes mahom u prazničnim prilikama. Bilo je uobičajeno i obavijanje peškira oko kape, kako pamučnog tako i izatkanog od vune, osobito zimi. Od polovine 19.veka najzastupljeniji su postali šeširi, od kupovnog materijala ili slameni, kao i šajkača koja se vremenom odomaćila.

Obuća

U obući su, kao i kod žena, prisutne vunene čarape, uvek bogato ukrašene cvetnim vezom. Osim čarapa, nosili su se opanci domaće izrade od neprerađene goveđe ili svinjske kože, a od kraja 19. veka koristili su se i opanci zanatske proizvodnje. Muški opanci su bili karakteristični po izraženim kljunovima na vrhu opanaka, pa su bili poznati i kao šiljkani.

Mladalačka narodna nošnja i nevestinska odeća

Mladalačka odeća bila je kao i gradska pod uticajem zapadne mode, pa se u odevanju javio fes sa tepelukom, fistan kao karakteristična haljina, najviše kod stanovništva varošice i doseljenih Cincara. Osim njih nošena je jakna zvonastih rukava — libada. Libade su nošene prilikom venčanja, praznika, vašara i drugih svečanih prilika, a posedovanje libade isticalo je i imovinski status žene koja je nosi.

Kod devojaka su se menjala i frizure, komplikovanija oglavlja su izašla iz upotrebe i devojke sve češće ne nose marame ili su one jednostavnije, kupovne. Kosa se u to vreme brenovala i kolmovala, sekle su se šiške i trakama ukrašavale pletenice. Za razliku od njih udate i starije žene su se i dalje zabrađivale maramom, koja se uglavnom vezivala na podbratku.

Preko odevanja nevesti u šumadijsku žensku nošnju ulaze elementi srpskog građanskog kostima, najviše libade. Kao oglavlje neveste su najčešće nosile smiljevac, kapu koja se bogato ukrašavala cvećem i kojoj su dodavana i paunova pera. Od polovine 19.veka smiljevac se sve manje koristi, njega počinje da menja fes sa tepelukom, kome su se dodavali venčić i veo.

Košulja je ostala bele boje i bogato ukrašavana, a preko košulje su se na laktovima vezivale crvene trake. Nosio se jelek od pliša, ukrašavan gajtanima, i kratka suknja sa karakterističnom šarom “u kocke”, kare dezena. Suknja se nosila u kombinaciji sa keceljom, koja je bila sa izvezenim cvetnim elementima. Kod devojaka varošice odeća je bila nalik na gradsko odevanje, bez oglavlja.

Narodna nošnja i uticaji naseljenika

Temnić je bio naseljenički kraj, naročito u 19.veku kada su obnovljena mnoga zapustela naselja u prethodnom veku. Neka su u ovom periodu i nastala. Stanovništvo je dolazilo iz različitih krajeva, iz kosovsko-metohijskog kraja, sa današnjeg juga Srbije i Stare Srbije, i drugih krajeva. Sve ovo je uticalo i na običaje kada je u pitanju odevanje i moda koju su donosili.

Na nekima od sačuvanih slika možemo da primetimo da ima izrazitih elemenata odevanja stanovništva južne Srbije, pre svega oblasti Pčinje i Vranjskog polja. Ovo ne treba da predstavlja iznenađenje, budući da najveći deo stanovništva Maskara potiče upravo iz okoline Vranja, kao i veći broj porodica koje su se naselile u drugim selima Temnića.

Fotografija porodice koja je nastala s kraja 19. ili na početku 20.veka prikazuje stariju ženu koja ima oglavlje karakteristično za kosovski kraj. Već je navedeno da je varvarinski kraj u više navrata naseljavan stanovništvom sa Kosova, počev od Velike seobe u 17.veku. Neke starosedelačke varvarinske porodice su poreklom odatle, kao i veće kasnije naseljene kao što su Čabrići.

Iz zapisa Stanoja Mijatovića o Temniću

Zapisi Stanoja Mijatovića koji je na prelasku iz 19. u 20.vek proučavao Temnić, govore nam dosta o stanovništvu, njegovim običajima i svakodnevnom životu. U ovom slučaju sam izabrao dva odlomka koja pre govore o običajima, ali se u njima navodi i odevanje, tačnije šta je bilo karakteristično za odevanje stanovništva ovog kraja.

“…Pri ovom darivanju obično se ocu devojkinom ništa ne daje, ma da poneki čine u tome izuzetak. Majka dobija pamučnu anteriju ili jeleče, braća cipele, sestre vunene ili pamučne marame, a u najnovije vreme, po ugledu na varošane, kupuju im štof za haljine. Ostalom pak ženskinju daju se marame. Svaka, koja primi dar, daje dar. Tako majka daje zetu košulju, a sestre čarape ili kanice. Ostale žene, koje budu prišle da prime dar, daju za dar obično po čarape, kanice ili ubrus. Za čarape dobivaju skuplju a za ubruse jevtiniju maramu ili 40-60 p. d. u gotovom novcu.”

Ovo je prikaz svadbenih običaja i darivanja gostiju od strane mladenaca. Prikazuje šta se kome daruje, i od kojih materijala se izrađivala odeća. Košulja, čarape, tkanica ili marama su bile obavezan deo svakog poklona. Drugi običaj o kome govori Mijatović vezan je za sahranjivanje, a osim odevanja otkriva i jednu anegdotu iz narodnog života.

“…Za to vreme ženske nose vranu (crnu) šamiju i neće iz kuće niko poigrati niti zapevati. Udovica ili udovac neće se udati, odnosno oženiti, dok umrlom ne izda godinu i ne “obloži grob”. No ako misle pre godine to da rade, onda o sahrani, pri polasku na groblje razdreše kajiše na opancima, i tada im je, kako misle, oprošteno da to urade. Ovde se može čuti (u šali) da žena žali muža toliko dugo koliko vri lonac, kad se izmakne od vatre. Poneki od muških nose u znak žalosti za celu godinu crnu pantljiku oko fesa.”

Odavde možemo da saznamo da su se neki od običaja do danas održali, pre svega kada je u pitanju žalost i crna boja odeće. Drugi deo je interesantan jer potvrđuje da je fes bio u upotrebi kod muškaraca, kao i zbog interesantnog običaja otkupa. U svakom slučaju, još jedan prilog koji kao i odevanje govori o raznovrsnosti života u Temniću.