Kneževa vodenica je najstariji u izvornom izdanju sačuvani objekat na teritoriji opštine Varvarin. Sagrađena je početkom 19.veka, ne postoji tačan podatak kada, i namena joj je bila praktične prirode. U vreme kada je osnovana nije bila jedina vodenica u ovom kraju, ali je do danas jedina preživela.
Danas se smatra nepokretnim kulturnim dobrm, i pod zaštitom je Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva. Ujedno upravo ovaj zavod pod čijom je zaštitom ima veliku ulogu u njenom propadanju, budući da se objekat danas nalazi u žalosnom stanju. Što je odraz brige o kulturnoj baštini.
Kratka istorija vodenice
Knez Mileta Radojković
Svoj naziv dobila je po knezu Mileti Radojkoviću, u čijem vlasništvu je bila nekoliko decenija. Izgrađena je na Kalenićkoj reci, na teritoriji današnjeg sela Varvarin. U to vreme su još uvek postojali ostaci raseljenog sela Grabovac na čijoj teritoriji je podignuta.
Vodenicu je početkom 19.veka sagradio Mustafa-aga iz Jagodine, čija se mukata nalazila u ovom kraju. Ne zna se šta se sa njim kasnije dogodilo, budući da su bile ratne godine i ustanci. Pouzdano je da su njegova žena i kćerka vodenicu prodale knezu Mileti 20-tih godina 19.veka.
U vreme kada je otkupio vodenicu urađen je popis 1823.godine iz koga može da se sazna da je kraj vodenice postojalo naselje. Naselje knez Miletina vodenica, kako se u popisu navodi, je najmanja naseobina knežine Temnić, i broji četiri kuće. Najveće naselje od 60 sela je bilo Obrež sa 111 kuća.
Stara legenda govori da je knez izgubio vodenicu u opkladi 1860.godine, ova tvrdnja ne može da bude tačna, budući da se upokojio 1852.godine. Ukoliko je taj deo tačan, onda je to učinio neko od njegovih naslednika. Isto tako je izvesno da vodenica od 1860.godine postaje vlasništvo porodice Vesić.
Arhitektura vodenice
Živojin Vesić u Kneževoj vodenici 1965.godine
Kneževa vodenica je sagrađena kao objekat narodnog graditeljstva, u tradicionalnom stilu, a za industrijske svrhe. Konstrukcija vodenice se sastojala od radnog dela od brvana, u kojem su četiri kamena za mlevenje, a iznad njih soba za vodeničara od čatme i mala soba (sopče) iznad nje.
Rekonstrukcije objekta je vremenom bilo. U originalnom izdanju krov na četiri vode je bio pokriven ćeramidom, koja je kasnije zamenjena biber-crepom. Vremenom su zamenjeni i vodenični mehanizmi, koji su originalno bili drveni. Umesto njih su postavljena metalna kola kao inovacija.
U vreme dok je vodenica još uvek radila, i dok je u njoj bilo pomeljara snimljeni su i brojni televizijski prilozi, a neke od njih možete da vidite putem linka postavljenog u grupi “Varvarin – Nekad i sad”. Na slici iz 1965.godine možete da vidite i pomeljara Živojina Vesića iz sela Varvarin, u vreme dok je radio.
Kneževa vodenica danas
Izgled Kneževe vodenice danas
Sa Kalenićke reke danas su nestale sve vodenice osim Kneževe, koja samo podseća na prošla vremena kada je život tu bio veoma aktivan. Ni reka više nema života budući da je njeno korito presušilo, preusmeravanjem toka reke za industrijske potrebe.
Vodenica je danas izložena zubu vremena, isto toliko koliko i nebrizi i neodržavanju. Volja i inicijativa postoje da se ona sačuva, ali su prepreke više tehničke nego materijalne prirode. Za sada ona predstavlja najviše inspiraciju umetnicima, u čijim će delima najverovatnije jedino i ostati sačuvana.
Manifestacija “Susreti sela” predstavlja stožer iz kog su iznikla gotovo sva kulturno-umetnička društva opštine Varvarin. Neka od društava imaju višedecenijsku tradiciju nastala su i pre nego što je ona pokrenuta, a svoj kulturni doprinos decenijama prikazuju na sceni širom zemlje i van nje.
Gotovo sve veće mesne zajednice danas imaju kulturno-umetničko društvo koje ih predstavlja na “Susretima sela”. Neka su nažalost danas ugašena. Najveći kontinuitet u radu i učešća na manifestaciji imaju društva o kojima danas govorimo.
KUD “Vuk Karadžić” Orašje
Orašje ima najstariji folklorni ansambl u opštini Varvarin osnovan 1952.godine, kada je otvoren seoski Dom kulture. Osim najduže tradicije ima i najduži kontinuitet u radu. Nastupa na raznim takmičenjima i smotrama revijalnog karaktera, i dobitnik brojnih nagrada i priznanja.
Društvo je domaćin najstarije manifestacije u Srbiji ,,Na izvoru kraj kisele vode,, koja je prvi put održana 1958. godine i nikada nije prekidana. Više od 16 godina domaćin međuokružne Smotre folklornih ansambala sela iz Rasinskog, Moravičkog, Raškog, Pomoravskog, Šumadijskog i Ponišavskog okruga.
Kao predstavnik mesne zajednice Orašje društvo je bilo pobednik na manifestaciji “Susreti sela” 2002, 2003, i 2016. godine. 2017. godine proglašeno je za najbolji medjuokružni folklorni ansambl. Na sceni je najpoznatije po igrama iz Negotinske krajina, a izvodilo je i:
– Igre iz Šumadije
– Igre iz Bosilegrada
– Igre Niša
– Igre iz Studenice
– Vlaške igre.
KUD “Dejan Miletić” Bačina
Kulturno-umetničko društvo iz Bačine nosi ime “Dejan Miletić”, i ima tradiciju dugu pola veka. Ansambl ove godine obeležava 50 godina postojanja. Osnovan je pod imenom “Dušan Gavrilović” da bi u jednom momentu dobilo ime po znamenitom Bačincu “Dragić Joksimović”. Na kraju je vratilo naziv u sadašnji, po mladom Bačincu koji je kao vojnik stradao na Kosovu i Metohiji 1999.godine.
Tokom više prethodnih decenija društvo je bilo predstavnik mesne zajednice na “Susretima sela” kao i učesnik međubratskih susreta, pobratim mesne zajednice Pećigrad. Bilo je i pobednik opštinske manifestacije “Susreti sela”.
Društvo je takođe domaćin manifestacije “Povedi kolo, delijo” koja se više godina uspešno organizuje. Ujedno je nosilac i organizator ostalih kulturnih događaja u selu, kojih zaista ima veliki broj, budući da je Bačina velika mesna zajednica. Kulturno-umetnički rad i program su takođe bogati, pa društvo izvodi:
– Igre iz Šumadije
– Igre Kosovskog Pomoravlja
– Igre iz Vranja
– Igre okoline Niša
– Vlaške igre.
KUD “Kolo” Obrež
Obrež kao najveća mesna zajednica opštine Varvarin ima svoje kulturno-umetničko društvo koje je pod imenom “Kolo” zvanično osnovano 1997.godine. Rad društva datira i iz ranijeg perioda i ima svoj kontinuitet. Jedno je od danas najaktivnijih u opštini, dobitnik više nagrada i priznanja.
Mesna zajednica Obrež je tokom prethodnih decenija više nego uspešno nastupala na manifestaciji “Susreti sela” gde je folklorni ansambl bio njen predstavnik. Kulturno-umetničko društvo bilo je opštinski pobednik 2001. i 2005.godine.
Tokom prethodnih godina kulturno-umetničko društvo je značajno obogatilo svoj repertoar i scenski nastup, kako za takmičarske tako i za revijalne smotre. Posebno je poznato po Vranjanskoj sviti i Vlaškim igrama koje izvodi decenijama. Ansambl na programu danas ima i:
– Igre iz Šumadije
– Igre Gornje Pčinje
– Igre Bosilegradskog krajišta
– Igre iz Leskovca
– Igre Kosovskog Pomoravlja.
KUD “Boško Jugović” Bošnjane
Kulturno-umetničko društvo iz Bošnjana zvanično je osnovano 2006.godine, ali takođe nasleđuje kontinuitet ranijeg rada mesne zajednice i njenog folklornog ansambla. Ime nosi po Bošku Jugoviću, legendarnom kosovskom ratniku za kog se veruje da je rođen u selu, te da je tako i dobilo ime.
Društvo se kao predstavnik mesne zajednice decenijama uspešno takmiči na manifestaciji “Susreti sela” i opštinski je pobednik. Najznačajniji uspeh ostvaren je na republičkoj smotri manifestacije “Susreti sela” 1974.godine osvajanjem drugog mesta.
Osim nastupa na ovoj i drugim takmičarskim manifestacijama, ansambl nastupa na brojnim revijalnim smotrama u zemlji i inostranstvu. Na sceni je posebno poznato sa koreografijom igara iz Pirota i Starogradskim igrama koje je ansambl izvodio, a na programu imaju:
– Igre iz Šumadije
– Igre Niša
– Vlaške igre
– Igre Leskovca
– Igre Binačke Morave.
KUD “Sanja Milenković” Donji Katun
Selo Donji Katun ima i kulturno umetničko društvo koje nosi ime “Sanja Milenković”, po brilijantnoj matematičarki koja je tragično stradala 1999.godine. Društvo je osnovano pod imenom ”Mladost” 2005.godine i ima oko 100 članova.
I u prethodnim godinama je pod tim imenom nastupalo na manifestaciji “Susreti sela” gde je 2007.godine odnelo je pobedu i bilo predstavnik opštine na međuregionalnoj smotri. Naredne godine društvo je osvojilo 3. meseto na opštinskom takmičenju.
Od 2007.godine društvo je počelo je i da putuje po stranim zemljama i da organizuje turneje. Kulturno-umetničko društvo i dalje nastavlja da čuva svoje selo od zaborava, ali je trenutno u fazi mirovanja. Na repertoaru su se tokom prethodnih godina nalazile:
– Bunjevačke igre
– Igre iz Banata
– Igre iz Šumadije
– Vlaške igre
– Šopske igre
KUD “Sveta Trojica” Gornji Katun
Gornji Katun takođe ima svoj folklorni ansambl koji postoji od 2009.godine i osnovan je pod nazivom “Sveta Trojica”, nosi ime po seoskoj bogomolji i istoimenoj crkvi u selu. Društvo je naslednik seoskog ansambla koji je postojao i tokom prethodnih decenija.
Mesna zajednica je sa svojim ansamblom uspešno nastupala na manifestaciji “Susreti sela” još od 70-tih godina prošlog veka, a društvo osvajalo brojne nagrade. Najaktivnije je bilo tokom druge polovine 20.veka, ali se prethodnih godina ponovo reaktiviralo.
Kulturno-umetničko društvo iz Gornjeg Katuna predstavlja jedan od najboljih vidova okupljanja lokalne zajednice, pored seoskog fudbalskog kluba. Zbog toga je njegov značaj i dalji rad utoliko veći. Naslednik je seoskog folklornog ansambla koje je bilo poznato po Bunjevačkim igrama, a izvodile su se i:
– Igre iz Šumadije
– Igre iz Ponišavlja
– Vranjanska svita.
Drugi folklorni ansambli u opštini
Tokom prethodnih decenija folklorni ansambli su postojali i u drugim mesnim zajednicama koji danas nisu aktivni. Osim navedenih, kulturno-umetnička društva postojala su i pri mesnim zajednicama Maskare, Zalogovac, ranije i Toljevac. Dosta faktora uticalo je na to da ova društva imaju prekid u radu.
Kulturno-umetničko društvo iz Maskara nosilo je naziv “Jovan Janićijević-Burduš” po legendarnom glumcu poreklom iz Maskara. U drugoj polovini 20.veka veoma uspešno je radilo, ali je demografski pad uticao na njegov rad danas. Na sceni je posebno bilo poznato po koreografiji “Katanka”.
Mesna zajednica Zalogovac je posle duže pauze ponovo nastupila na “Susretima sela” 2004.godine. Bio je to vrlo uspešan povratak, osvajanjem prvog mesta na takmičenju. Društvo je nastupalo sa igrama iz Šumadije, a kasnije na program dodalo i igre Ponišavlja. Njegov rad kasnije prestaje.
Za vreme bivše Jugoslavije dok se još uvek nije osetio demografski pad kao predstavnik Gornjeg Temnića na “Susretima sela” nastupala je i mesna zajednica Toljevac. Prilike u zemlji su uticale na to da mesne zajednice ovog dela Temnića danas ne nastupaju, a Dom kulture u Donjem Krčinu je u veoma lošem stanju.
Ovo je možda loša slika ne samo našeg odnosa prema kulturi, već je i nedostatak inicijative utiče na dalji demografski pad. Kao pozitivan primer mogu da navedem mesnu zajednicu Kovačevac i obnovu Doma kulture i folklornog andsambla pre 5 godina koja je preporodila selo. Zaista je i to moguće uz malo dobre volje i uključenosti svih članova lokalne zajednice.
Temnić je kraj preko kog su prolazile i ratovale razne evropske kao i azijske vojske kroz njegovu istoriju. Turci Osmanlije, njihove azijske trupe, Albanci, Bugari, Austrijanci, Nemci… Stanovnici ovoga kraja bili su izloženi masovnom teroru, stradanjima, progonima i zločini. Njih su vršili agresori i okupatori, uvek kada bi ovaj kraj zadesio rat. Poznato je da je Temnić u nekoliko navrata kroz istoriju skoro zapusteo.
To se u 20.veku tokom velikih ratova nije dogodilo, ali ga pljačke, razaranja i pustošenja od strane agresora nisu zaobišla. Najtragičnija su stradanja ljudi, njihove pogibije, ranjavanja, zarobljeništvo, internacije, mučenja. Mnogi zločini su do danas ostali nerazjašnjeni, iako je od mnogih proteako i čitav vek. Varvarin i njegovi žitelji stradali su u ratovima od 1912. do 1999.godine.
Svim žrtvama ratova su danas podignuta spomen-obeležja, međutim, ne treba da se stane samo na tome. Ova tema zaslužuje da joj se posveti mnogo više pažnje, a mnogi i danas zaslužuju pravdu. Slobodan B. Mikić je jedan od onih koji su pisali na ovu temu, u svojoj knjizi “Temnić u borbama za slobodu”, gde je objavio i detaljne spiskove. Ipak, i sam je saglasan da oni definitivno nisu konačni.
Balkanski ratovi i Veliki rat
Iz Varvarina potekao je veliki broj vojnih lica i starešina, vojvoda u ustancima za oslobođenje, pa je tako bilo i u savremenim ratovima. U Balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu ratnicima Temnića komandovao je Stojan Popović iz Selo Varvarina. Tokom ratnih zbivanja 1912-1918.godine izginulo je preko dve hiljade Temnićana, u ratnim dejstvima ili usled zločina okupatora nad stanovništvom.
Varvarinci i Temnićani su se tokom ovih ratova nalazili u sastavu Moravske divizije, koja je nosila slavu Temnića preko Albanije, Kajmakčalana i Bregalnice. Mnogobrojne humke Varvarinaca ostale su na bojnim poljima po Srbiji, ali i šire, na Mačkovom kamenu i drinskom frontu, u bespućima Albanije, na Zejtinliku u Solunu onih koji su preživeli Golgotu 1916.godine.
Četrdeset Varvarinaca je stiglo do Soluna i dočekalo pokretanje fronta. Među njima su bili kapetan Dolić iz Varvarina, Ljubisav Čabrić, konjički poručnik iz Varvarina i major Dušan Dodić iz Milutovca koji je na belom konju prvi ušao u Varvarin 1918. godine. Civilne žrtve koje je doneo rat ovom kraju su bile isto toliko strašne i brojne, kada je konačno nastupilo primirje 11.novembra 1918. Bila je to ratna pobeda.
Temnić u Drugom svetskom ratu
Tokom Drugog svetskog rata Temnić i Varvarin su imali uglavnom pasivnu ulogu i bili su pošteđeni većih razaranja. Nemci su bili stacionirani u Varvarinu. Istini za volju nema zabeleženih nikakvih tragova o njihovim zločinima nad civilnim stanovništvom u toku rata. Šta više ovaj kraj je očigledno smatran za bezbedan, jer su mnogi ovde našli utočište, uspešno ili neuspešno.
Pominjani su primeri poput Miroslava Čangalovića koji je u Varvarinu proveoo rat, ili Eriha Šlomoviča koji nije imao tu sreću, krijući se u Bačini. Ratnih operacija na teritoriji kraja nije bilo sve do okršaja kod Parcanske kose. Ona se vodila od 18-24.septembra 1944.godine, pred sam kraj rata i neposredno uoči oslobođenja varvarinskog kraja.
Zločini i ubistva tokom rata su se bez ikakve dileme dešavali. Mnogi slučajevi i do danas ostaju nerazjašnjeni, a stradali koji su popisani čekaju na pravdu. Ukoliko bi se temeljno proučio ovaj period verovatno bi najveća tragedija bila u tome što je najviše Varvarinaca i Temnićana stradalo nakon oslobođenja, nego što se to dogodilo u toku pređašnjih ratnih godina.
Spomen ploče i obeležja
O učešću Varvarinaca i Temnića u ratovima za oslobođenje i svetskim ratovima prve polovine 20.veka najbolje svedoče dugi spiskovi izginulih na crkvenim pločama i spomenicima širom opštine, kao i sećanja. Jedan od njih koji se nalazi ispred fabrike 14.oktobar u Selu Varvarin nalazi se na naslovnoj fotografiji. Spomenici izginulim u ratovima 1912-1918. u Varvarinu i Selo Varvarinu, Maskaru, Bošnjanu i Donjem Katunu.
Kada je Drugi svetski rat u pitanju, danas postoje obeležja pripadnika oba pokreta, partizanskog i ravnogorskog. Spomenici izginulim u NOB 1941-1945.godine se nalaze u Varvarinu i Selo Varvarinu, Donjem Katunu, Bačini, Orašju, Toljevcu, Karanovcu, Maloj Kruševici, Parcanu i Zalogovcu. Podignuti su i spomenici izginulima u Prvom i Drugom svetskom ratu u Selo Varvarinu, Obrežu, Izbenici i Donjem Krčinu.
Podizane su i spomen ploče u Varvarinu, Maskaru, Bošnjanu, Donjem Katunu, Obrežu, Bačini, Orašju, Cernici, Donjem Krčinu, Gornjem Krčinu, Karanovcu i Zalogovcu. Ni sam kraj 20.veka nije zaobišao ovaj kraj ratnih razaranja i tragedije, tako da se spisak žrtava rata 20.veka povećao. Svim navedenim pridodato novo spomen obeležje kraj mosta na Velikoj Moravi, u znak sećanja na 30.maj 1999.godine.
Temnić je geografska oblast Šumadije koja obuhvata prostor između Velike Morave na istoku, planine Juhor na severozapadu. Počinje od Blagotina pa do Milutovca kao južne tačke, i odatle duž Zapadne Morave sa južne strane. Nedaleko od mesta gde se Zapadna Morava spaja sa Južnom Moravom nalazi se i središte regije, Varvarin.
Čitava opština Varvarin obuhvata regiju Temnić, ali je ova regija širi pojam nego sama opština. U prošlosti je to bio srez Temnić, koji se u doba najveće teritorije protezao do Jagodine. Kasnije je bio podeljen na tri sreza – belički, levački i temnićki. Čak i nakon toga mnoga temnićka naselja su izuzeta od sreza. Ona se danas nalaze u susednim opštinama, pa i okruzima.
Varvarin je postao središte sreza, a kasnije i optine Varvarin, pa je tako i središte regije. Temnić danas ima 21 naselje, jedno gradskog tipa i 20 seoskih, i nešto više od 20.000 stanovnika. U materijalnom pogledu karakterišu ga brojni ostaci bogate istorije, od praistorije do danas. Takođe i brojna prirodna bogatstva koja ga u savremeno doba čine sredinom koja nudi sve pogodnosti za život.
Varvarin
Varošica koja se nalazi na levoj obali Velike Morave na uglu koji gradi sa Kaleničkom rekom. Kontinuirano je naseljena od 19.veka, starosedelačkim kao i doseljenim porodicama Cincara ili iz Stare Srbije. Prvi put je izvori pominju u 16.veku, kada se na tom prostoru javlja naselje Bela Crkva. Spomenuta je kao naseljeno mesto sa 118 kuća.
Naselje se kroz vekove pomeralo, u nekim periodima i zapustelo, ali od 19.veka ima kontinuitet življenja. Od 1882.godine stiče status varoši i počinje da napreduje. Danas naselje ima oko 2.200 stanovnika, i središte je javnog, kulturnog i privrednog života opštine i regije Temnić.
Selo Varvarin
Istorijat i razvoj sela Varvarin je nerazdvojan od varoši, budući da se uglavnom radilo o jednom naselju. Selo Varvarin se pod tim imenom prvi put pominje s kraja 15.veka i vojnog pohoda mađarskog kralja protiv Turaka. Tom prilikom dolaze do Kruševca i pale tursku flotu kod Stalaća, a zadržali su se na suprotnoj strani, kod Varvarina.
Kasnije ga posećuje i Bertrandon de la Brokijer, a kroz istoriju Varvarina prolaze i drugi putopisci. Neki od njih su bili Josif Pavle Miteser, Oto Dubislav Pirh, Feliks Kanic i drugi. Sve do bitke kod Varvarina selo se nalazilo u današnjem Selištu, gde se spajaju dve Morave.
Uoči bitke je premešteno na mesto gde se i danas nalazi. Selo Varvarin ima oko 1.800 stanovnika, i taj broj se vremenom smanjuje. Danas je poznato je po brojnim poljoprivrednim proizvođačima, zanatlijama i alasima, a nekad i skeledžijama na Moravi.
Obrež
Selo Obrež je prema narodnom predanju dobilo ime zbog toga što se nalazilo “o bregu”, po drugom je sačuvalo staro ime odakle je bila većina doseljenika, dok je po trećem vezano za obrezanje koje je tu obavljeno. Prvi dokument koji ga pominje je turski popis iz 1530.godine, kao Pregye.
Jedino je od današnjih temnićkih naselja koje nije pripadalo nahiji Levač, čiji je deo Temnić bio. Inače, u to vreme se nalazilo sa desne strane Morave i verovatno je bilo južnije nego danas. Uz starosedelačke porodice najviše je doseljenih iz Stare Srbije.
Obrež je jedno od najvećih sela u Srbiji, sa više od 3.000 stanovnika. Ništa manje i brojnu dijasporu, što Obrež čini gotovo varošicom. Selo ima osmogodišnju osnovnu školu i poznato je po poljoprivrenim proizvođačima i porodičnim firmama.
Gornji Katun
Gornji Katun je naselje koje se danas nalazi sa leve strane Velike Morave. Postoji nekoliko legendi o poreklu imena sela i jedna kaže da se nekada zvalo Kadunjač, i da je od toga poteklo ime sela, dok druga kaže da se kod Turaka zvalo Ardun ili Ardunjač.
Najraniji popis u kom se pominje navodi ga kao Katun, i to Gornji i Donji. Verovatnije je tačnije predanje da su se ovde nalazili katuni ili da je ime došlo sa doseljenicima koji su naselili selo. U ovom selu je pronađen najstariji ćirilični spomenik kod Srba, “Temnićki natpis”. Selo danas ima oko 1.500 stanovnika, četvorogodišnju osnovnu školu i poznato je po poljoprivrednim proizvođačima i malim preduzetnicima.
Donji Katun
Donji Katun je ime dobio na identičan način, ista je legenda o poreklu imena. Zapravo, dok Morava nije promenila tok ovo je bilo jedno selo. Posle velike poplave s kraja 19.veka Morava je promenila tok i uništila staro selo. Donji Katun se nakon toga našao sa druge strane reke, i danas je jedino selo varvarinske opštine sa desne strane Morave.
Kao i Gornji Katun ima četvorogodišnju osnovnu školu. Pored starosedelačkih porodica selo je najviše naseljeno doseljenicima sa Kosova, a jedan od najpoznatijih meštana sela bio je knez Mileta Radojković. Selo danas ima nešto više od 1.000 stanovnika, i poznato je po poljoprivrednim proizvođačima. Za Temnić je značajno i zbog pronalaska najstarijeg ćiriličnog spomenika u Srbiji, Temnićkog natpisa.
Maskare
Maskare je prema predanju dobilo ime vezano za suprugu Todora od Stalaća, Ikoniju. Baš kao i Varvarin, zbog varvarizma nad njenim telom, legenda kaže da su Turci hteli da oskrnave telo. Jedan od njih sprečio jer je to maskara (sramota). Druga legenda govori navodi da je ime sela zbog brojnih maski koje su tu pronađene. Kraj sela se nalaze ostaci rimskog utvrđenja Bedem.
Najstariji popis ga pominje upravo pod ovim imenom. Selo je dosta čuveno po proizvođačima ruža, po Burdušu i visećem mostu na Moravi. Danas ima oko 450 stanovnika, koji najvećim delom potiču iz Stare Srbije, najviše Vranja.
Bošnjane
Bošnjane je prema legendi ime dobilo po Bošku Jugoviću, koji se u selu rodio na putu prema Kruševcu. Druga legenda kaže da je ime dobio po Turcima Bošnjacima, ili da je pripadao kao posed nekom spahiji Bošnjaku. Najstariji pomen potiče iz popisa 1530.godine, koji ga navodi kao selo Bošnjak.
Selo je napuštano i sa desne obale premešteno na levu, gde se i danas nalazi. Današnje selo je obnovljeno, ne pre 18.veka, kada ga izvori ponovo spominju. Bošnjane danas ima oko 1600 stanovnika i osmogodišnju osnovnu školu. U zemlji je poznato po brojnim farmama koka nosilja i po vrsnim harmonikašima i slikarima. Rodno je mesto Miroslava Miškovića i Zorana Anđelkovića.
Bačina
Bačina je jedno od najvećih sela Temnića, mesto iz kog su potekli mnogi znameniti građani Srbije. O selu bi imalo puno da se kaže, pre svega jer upravo ono krije istoriju nekoliko naselja Temnića kojih danas više nema.
Jedno je od najstarijih sela, i pomenuto je prvi put 1411.godine u Hilandarskoj povelji despota Stefana Lazarevića. Legenda kaže da ime sela potiče od bačija koje su pripadale meštanima sela Grabovca. To selo je raseljeno, a meštani su po kazni preseljeni na mesto današnjeg sela.
Po bačijama koje su pripadale meštanima okolnih sela koji su tu preseljavani, nastalo je ima Bačina. U selu ili njegovom ataru se danas nalaze brojne starine ili bliske ili davne prošlosti. Bačina danas ima oko 2.000 stanovnika, osmogodišnju osnovnu školu, i poznata je po preduzimljivim meštanima i seoskom turizmu.
Orašje
Orašje koje se nalazi na današnjem mestu kao naselje potiče iz novijeg doba, posle Drugog srpskog ustanka. Staro selo se nalazilo na drugom mestu. Izvesno je postojalo jer ga popis iz 1530.godine navodi upravo pod istim imenom, kao deo nahije Levač.
Nije sačuvano ni puno legendi o imenu sela, osim da se govori da je bilo bogato orasima. Verovatno odatle i potiče ime sela. Danas je Orašje pre svega poznato po mineralnoj vodi “Soko”, po kulturnoj manifestaciji posvećenoj kiseloj vodi. Takođe i po malim poljoprivrednim proizvođačima. Selo danas imao oko 700 stanovnika, 5 zapisa i četvorogodišnju osnovnu školu.
Cernica
Cernica je selo koje se u prošlosti nije nalazilo na mestu na kom se danas nalazi. Ono se tek tokom 19.veka ovo selo odvojilo od Bačine zbog doseljenika. Kaže se da je ime dobilo po Cerničkom potoku i brojnim cerovima.
Ipak, popis iz 1530.godine navodi selo istog imena. Zna se da se nalazilo u približno istom kraju u kom se selo i danas nalazi. Selo danas ima 275 stanovnika i jedno je od najmanjih u opštini.
Izbenica
Izbenica je prema legendi dobila ime po izbama (zemunicama) u kojima su prvi stanovnici stanovali. Današnje selo naseljeno je tek oko Prvog srpskog ustanka, i to sa Kosova. Sasvim izvesno istoimeno selo postojalo i dosta ranije, i to popis navodi Gornju i Donju Izbenicu. Oba sela su vrlo verovatno zapustele pre ponovnog naseljavanja.
U neposrednoj blizini sela se nalaze brojne starine, uključujući ostatke kapele i utvrđenja Videnovac. Prirodni ambijent je takođe obeležje sela, pre svega prirodne lepote na obroncima planine Juhor. Današnje selo ima oko 550 stanovnika i četvorogodišnju osnovnu školu.
Suvaja
Suvaja je selo koje je nastalo tokom 19.veka, od doseljenika poreklom iz Rumunije. Najstariji zapisi i sećanja ih zovu Vlasi, i njihovu odeću opisuju kao kod Vlaha Carana iz Krajine. U prvo vreme je selo bilo dosta bliže Izbenici kraj reke. Nakon spora meštana oko vode izmestilo na mesto na kom se danas nalazi i po potoku je nazvano Suvaja.
Ono što je posebno obeležje Suvaje su meštani koji većinom rade u inostranstvu. U selu danas živi nešto više od 100 stanovnika, a najveći broj njih danas živi na privremenom radu u inostranstvu.
Donji Krčin
Donji Krčin je jedno od najvećih naselja kraja Gornji Temnić, u gornjem toku Kalenićke reke. Ime sela prema zapisanoj legendi potiče od iskrčene šume kako bi se dobila obradiva zemlja. Jedno je od najstarijih sela Temnića i varvarinskog kraja, čija istorija traje oko pola veka.
Današnje selo se nalazi na važnom regionalnom putu prema Levču i Šumadiji, i poznato je po voćarskim kulturama, pre svega jagoda, maline i kupine. Donji Krčin ima oko 350 stanovnika, kao i osmogodišnju osnovnu školu sa najvećom mrežom područnih škola u opštini Varvarin.
Gornji Krčin
Gornji Krčin je ime dobio na isti način kao i Donji Krčin, razlog je krčenje zemljišta ili krčanje stomaka meštana koji su bili izloženi teškom fizičkom radu. U jednom trenutku izvori su zabeležili da je postojao i Srednji Krčin. Pominje se 1818.godine nakon čega ga u popisima nema.
Postojanje ovog sela, kao i Gornjeg i Donjeg Krčina beleži i turski popis 1530.godine. I tada su sva tri sela postojala kao deo Levačke nahije. Kasnije su po svoj prilici napuštena usled ratnih stanja. Naselje se vremenom utopilo u jedno od dva naselja koja i danas postoje. Gornji Krčin danas ima oko 250 stanovnika.
Zalogovac
Zalogovac je selo koje postoji još iz doba turske vladavine. Izvesno je da 1530.godine nije postojalo, ili se nije beležilo pod tim imenom. Kada je popisano početkom 19.veka smatralo se da postoji već 200 godina. O imenu sela postoje dve legende, jedna je ta da se nalazilo “za lugom” pa da se prvo zvalo Zalugovac.
Druga legenda kaže da su ga Turci dali nekom od Srba “pod zalogu”, te da ime potiče odatle. O starini sela dosta govori mesto Kovaluk, gde postoji brojni arheološki ostaci i gde je prolazio “carski drum”. Današnje selo ima oko 900 stanovnika, osmogodišnju osnovnu školu i pre svega je poznato po proizvodnji jagoda.
Marenovo
Marenovo je jedno od najmlađih naselja opštine. Pretpostavlja se da je selo nastalo oko 1835.godine. Do tada je bilo zaseok Zalogovca ili da je naknadno naseljeno. Ne pominje se u prvom srpskom popisniku sela 1818. nema ga ni u turskim popisima. O imenu sela postoje isto dva predanja.
Prema jednom predanju selo je dobilo ime po nekom Marjanu, koji se ovde prvi doselio te se u prvo vreme selo zvalo Marjanovo. Po drugom, da je selo dobilo ime po nekom Marinu, nastojniku imanja Kneza Miloša, te se u početku zvalo Marinovo. Današnje selo ima oko 450 stanovnika, poznato je po vinogradima i proizvodnji jagoda.
Parcane
Parcane je staro selo, ali iz popisnika sela iz 1818.godine. Današnje selo nema veze sa onim koje je postojalo pre toga, a ni kada je tačno raseljeno. Stari kraj u selu se i danas zove Dudovac. Izvesno je da je postojalo i u 18.veku, a da je do raseljavanja došlo najverovatnije u doba Kočine krajine.
O poreklu imena sela legenda kaže da potiče najverovatnije od para koje su na tom mestu pronađene, što znači da je na tom mestu i ranije bilo naselja. Današnje selo ima oko 550 stanovnika, četvorogodišnju osnovnu školu i poznato je po staroj crkvi u selu.
Toljevac
Toljevac se računa u jedno od najstarijih naselja regije Temnić, bar od vremena kada je u kontinuitetu naseljen. O poreklu imena sela postoje dve legende. Jedna kaže da potiče od tonja, vrste magle koja ga je obavijala, pa da se prvo zvalo Tonjevac.
Druga legenda kaže da ime sela potiče od izvesnog Tonje. On je bio viđeniji čovek koji se tu prvi naselio pa je po njemu selo i dobilo ime. Danas Toljevac ima oko 570 stanovnika i poznato je po “Kupusijadi u Toljevcu”, koja je pokrenuta kao takmičarska manifestacija.
Pajkovac
Pajkovac je selo koje nastaje približno u isto vreme kada i druga naselja ovog dela Temnića, najverovatnije sredina 18.veka. Takođe se beleže dve legende o imenu sela. Prema prvoj legendi kaže se da je ime dobilo po izvesnom Pavlu koga su zvali Pajke.
Druga kaže da ime potiče od toga što su se meštani dosta patili od Turaka pa je prvo ime bilo Patkovac, da bi kasnije promenilo ime u današnje. Danas je to jedno od manjih sela opštine Varvarin i regije Temnić, i ima oko 150 stanovnika. Jedino je selo osim Cernice koje nema meštane koji su na radu u inostranstvu.
Karanovac
Karanovac je selo koje takođe postoji od sredine 18.veka. Ppostojalo je i dosta starije naselje u blizini sa kog je selo raseljeno. To potvrđuje i popis iz 1530.godine koji beleži selo Karanovci. Isto tako i mesto Pešanicu, kako se zove Staro selo kod Karanovčana.
Prema legendi selo je dobilo ime ili zbog toga što je tu bilo dosta pobijenih Turaka. Možda i zbog toga što su se u tom kraju mnogo svađali, starinski rečeno karali, kako se pričalo u okolnim selima kad su legende zabeležene. Današnje selo Karanovac ima oko 400 stanovnika i poznato je po organskoj proizvodnji hrane u malim gazdinstvima.
Mala Kruševica
Mala Kruševica je naseljena u toku Prvog srpskog ustanka, kada je imala deset kuća. Selo je i danas malo, ali kao i tada zbijenog tipa. Najverovatnije je naseljeno doseljavanjem sa Kosova. Prema jednoj od legendi postalo od sela Poljne iz Levča. To selo postoji u turskom popisu iz 1530.godine kada je zabeležena i Kruševica u ovom kraju.
Pretpostavlja se da ime sela potiče od krušaka za koje se kaže da ih je u selu bilo mnogo. I danas važi za selo poznato po proizvodnji voća. Pre svega po proizvodnji veoma ukusnog meda, jer ima idealne uslove za pčelarstvo. U selu danas živi oko 300 stanovnika.
Naselja regije Temnić danas su veoma lepa, kako pomoravska tako i planinska, koja su smeštena po obroncima Juhora. Ovde možete da uživate u lepoj prirodi, idealnim uslovima za seoski turizam i rekreativne sportove, poput biciklizma. Isto kao i u brojnim starinama, crkvama, lokalitetima ili zapisima. Ono što je prisutno nekoliko decenija u nazad, pad broja stanovništva u svim naseljima Temnića. To dolazi usled pada privredne delatnosti, iako su potencijali zaista brojni.
