Sela Temnića kojih više nema
Formiranje i gašenje naselja je prirodan istorijski proces, a istorija Srbije je takva da je na njenom prostoru mnogo naselja koja su vremenom nestala. Neka pripadaju dalekoj prošlosti i drugim civilizacijama, druga su dosta skorije istorije i nestala su usled burnih zbivanja u srpskoj istoriji. Kroz Temnić su takođe prolazile brojne struje i migracije, pa su neka od njegovih sela danas iščezla.
Danas Temnić ima 21 naselje, od čega je 20 seoskih. Do samog kraja 19.veka obuhvatao je znatno širi prostor i veći broj sela. Prema onome što je i Feliks Kanic tokom svog putovanja zabeležio, najveću štetu je srez Temnić doživeo 1896.godine, kada je 14 sela izdvojeno iz njegove uprave i dodeljeno okolnim srezovima. Najveći deo danas pripada Kruševcu, a ostatak Trsteniku, Levču i Pomoravlju.
Temnić savremenog doba
Srez je od samog kraja 19.veka konstantno stagnirao. Taj trend se nastavio i kasnije kada je na njegovom prostoru formirana opština Varvarin. Danas ima isti broj sela kao i nakon pripajanja temnićkih sela okolnim srezovima. Od druge polovine 19.veka postoji kontinuitet življenja u ovom kraju. Međutim, mnoga sela koja su ovde ranije postojala danas više ne postoje.
O njima možemo da saznamo na više različitih načina. Neka su sačuvana u toponimima, bilo da je to selište, crkvište, mezra, kako su beležili Turci i slično. Na osnovu toga se zna da je na tom prostoru bilo staro selo, ili je to sačuvano u narodnom sećanju i predanjima. Za druga naselja se može utvrditi iz popisa koje su sačinjavale vlasti, ali je njih danas teže mapirati na terenu, zbog pomeranja i seobi.
Kod nekih su uticale i prirodne pojave, najčešće poplave Morave. Poznato je da je Morava razdvojila Katun na dva dela, pa je podelila staro selo. Isto tako, sela Obrež i Bošnjane su promenila svoju staru lokaciju, jer se kod prvih pominjanja oba navode sa desne strane reke Morave. O toj pojavi najbolje govori čuvena narodna pesma “Oj, Moravo, moje selo ravno”.
Okolina Varvarina i ponovo naseljena sela
Oko samog Varvarina nalaze se dva napuštena. Jedno od njih je selo Varvarin koje se nalazilo na lokalitetu Selište, gde je bilo staro selo. Neposredno pre bitke na Varvarinskom polju, 1810.godine, svih 20 kuća je za noć preseljeno na mesto gde se selo i danas nalazi. Na starom mestu je ostalo poprište bitke i tragovi ovog naselja, kao i starijih jer se život na istom mestu odvijao i ranije.
Drugo je bilo selo Grabovac, prema onome što govore popisi veće naselje. O njemu govore i toponimi, na osnovu kojih se zna da se prostiralo na potezu od današnje Dakicke male u selu Varvarin, kraj Kneževe vodenice prema Bačini. Turci su ga iz nedovoljno poznatih razloga raselili, a najveći deo njegovih meštana naseljava Bačinu.
Kod ostalih naselja iz temnićkog kraja izvesno je da na današnjem mestu nisu bili ni Cernica, ni Orašje, ni Izbenica. Sva ona su naseljena tokom ili nešto pre 19.veka, iako su sva tri sela postojala i pre turskog perioda. Isto tako, pominju i ih izvori 16.veka, nakon čega su usled seoba zapustela. Kod sela gornjeg Temnića na svom starom mestu ostao je Krčin, a u delu prema Moravi Katun.
Navedena u izvorima i dokumentima
Do danas nije sačuvana ni jedna povelja kneza Lazara koja se odnosila na grad Kruševac i na njegovo osnivanje. U njima bi sigurno bilo dragocenih informacija o ovom kraju, pre svega o postojanju naselja, verovatno i o zanimanjima stanovništva. Zna se da prvi pomen Varvarina iz 16.veka koji pominje Varvarin kaže da se njegovi meštani taščije, odnosno kamenoresci.
Dosta pouzdanijih informacija može da pruži popis iz 1530.godine koji je najtemeljniji i najcelovitije sačuvan. U tom popisu se za kruševački i levački kraj navode i danas postojeća sela, koja su obeležena na mapama. Sela čija nekadašnja lokacija danas ne može da se potvrdi na terenu ili je sporna, na kartama nisu locirana. U slučaju mnogih korisni su toponimi.
Sela sačuvana u predanju
Takav slučaj je sa selom Babin Dol ili Do, i to je toponim koji se nalazi u blizini Obreža. Smešten je u neposrednoj blizini reke Velike Morave, prema Gornjem Katunu. Inače, ovaj popis ne beleži postojanje Obreža u nahiji Levač, zato što u to vreme Obrež pripada nahiji Zagrlata i nalazi se sa desne strane reke Morave.
Drugi slučaj je selo Peščanica, kako je zabeleženo u popisu. Kod Karanovca postoji toponim Pešanica, ili staro selo, od kog je kasnije po svoj prilici formiran Karanovac. Ovo su sela koja uz pomoć poznatih toponima mogu jednostavnije da se lociraju. Još neki od toponima bi mogli da se poklope sa podacima iz popisa, čime bi se ubikacija na terenu olakšala, jer je ne mali broj napuštenih sela nahije Levač.
Dosta je komplikovanije sa selima koja iz popisa ni na ovaj način ne mogu da se mapiraju jer se toponimi ne poklapaju sa imenima iz popisa. Postoji navedena mezra Bošnjak, što bi značilo napuštano selo, što bi ukazivalo na staru lokaciju Bošnjana, pre nego što je naseljeno ponovo na mestu na kom se i danas nalazi.
Sela Parcane, Marenovo i Zalogovac nisu u ovom popisu zabeležena. Kada je Parcane u pitanju, i danas postoji deo sela koji se zove Dudovac, kako se zvalo i staro selo. U popisu se navodi selo Marojevac, za koje se pretpostavlja da bi moglo da bude selo od kog je kasnije nastalo Marenovo. Ipak, lokacija na terenu pokazuje drugačije.
Šta istorija ovog kraja govori?
Istorija govori da je Temnić oduvek bio povoljan prostor za život, a i za ondašnje prilike gusto naseljen kraj. Popis za kruševačku kazu, kojoj je pripadala i nahija Levač, kažu da je u to vreme imao 4.791 srpskih i 316 muslimanskih kuća, 12 manastira i 9 džamija, a u to vreme 34 napuštena sela. Kasnije se taj broj napuštenih sela uvećao, dok su druga osnivana. Na istraživačima je da ustanove gde su se tačno nalazila ona sela koja su u međuvremenu nestala.
Istorija takođe govori da je ovaj kraj povremeno bio napuštan, kao i da je uvek izova naseljavan. Ono što treba da upozorava su najnoviji popisi koji već četiri decenije unazad beleže konstantan pad stanovnika po selima Varvarina. Svedoci smo da i danas imamo napuštenih sela širom Srbije. Treba voditi računa da se lista nekad napuštenih sela Temnića ne i u savremeno doba proširivala.